|
Het zal je niet zijn ontgaan dat de Amerikaanse politiek commentator Charlie Kirk vorige week is vermoord. Over het motief van zijn moordenaar is nog veel onduidelijk, maar president Donald Trump en zijn getrouwen gaven meteen al ‘radicaal links’ de schuld.
De retoriek is niet nieuw, maar dit keer blijft het daar niet bij.
Trump wil een reeks linkse organisaties op een lijst van verboden terreurorganisaties plaatsen, zonder enig bewijs voor hun betrokkenheid bij de moord op Kirk. Ook overweegt het Witte Huis strafmaatregelen te nemen tegen financiers van linkse protesten. Terwijl uit de statistieken blijkt dat het overgrote deel van het politiek geweld afkomstig is van extreemrechts.
Ik zal het f-woord niet in de mond nemen, maar de aangekondigde maatregelen zijn een beproefd middel om de oppositie het zwijgen op te leggen.
Niet geheel toevallig moest ik denken aan twee Nederlandse wetsvoorstellen die de overheid het gereedschap geven om tegenspraak te onderdrukken.
Ingrijpen bij ‘dreigende ondermijning’
De Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties (Wtmo) – ingediend door voormalig minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker (VVD) – moet ‘onwenselijke buitenlandse beïnvloeding’ bestrijden.
De Wtmo geeft het Openbaar Ministerie (OM), de Belastingdienst en burgemeesters verstrekkende bevoegdheden om gegevens op te vragen van donaties van buiten de EU aan maatschappelijke organisaties in Nederland. Op verzoek van het OM kan de rechtbank een organisatie bovendien met een stakingsbevel voor de duur van twee jaar volledig platleggen – zonder mogelijkheid om hiertegen in beroep te gaan.
Beide maatregelen kunnen worden ingezet als een maatschappelijke organisatie ‘activiteiten ontplooit die erop gericht zijn de Nederlandse democratische rechtsstaat of het openbaar gezag te ondermijnen of klaarblijkelijk dreigen te ondermijnen’.
Dit is een open norm, die overheden een grote eigen beoordelingsvrijheid geeft. Wanneer is er ‘klaarblijkelijk’ sprake van ‘dreigende ondermijning’? De Raad van State adviseerde om dit criterium te verduidelijken, maar dat is niet gebeurd.
‘Voor burgemeesters ontstaat het risico op willekeurige discriminerende en politiek gedreven besluiten,’ zo waarschuwt het College voor de Rechten van de Mens in zijn jaarverslag over 2024. ‘Dit wetsvoorstel kan het werk van maatschappelijke organisaties onnodig belemmeren en de uitoefening van het recht op vrijheid van vereniging schenden.’
Trump zou wel raad weten met de Wtmo, bijvoorbeeld om de door rechts gehate Open Society Foundations van filantroop George Soros lam te leggen.
In april stemde de Tweede Kamer in met het wetsvoorstel, het ligt nu bij de Eerste Kamer.
Actievoerders in het vizier
Als overheden actievoerders willen lastigvallen, dan biedt de Wet gegevensvergaring openbare orde – ingediend door voormalig minister van Justitie David van Weel (VVD) – daarvoor de middelen.
Op basis hiervan mag de politie na goedkeuring van de rechter-commissaris burgers (geautomatiseerd) volgen op publiek toegankelijke bronnen als sociale media en die data opslaan. Daarvoor is nodig dat de burgemeester meent dat sprake is van een ‘ernstige verstoring van de openbare orde’, of dat er ‘aanwijzingen’ bestaan dat zo’n verstoring zal plaatsvinden. De vrees voor verstoring – ook weer zo’n open norm – is dus al voldoende om (legale) uitingen preventief te monitoren.
Zo kunnen onschuldige mensen die vreedzaam willen demonstreren zonder dat ze dat weten terechtkomen in de politiesystemen. De over hen verzamelde gegevens mag de politie een half jaar lang bewaren en ook gebruiken voor andere doeleinden, zoals opsporing en vervolging.
In het Verenigd Koninkrijk is een soortgelijke wet al aangenomen en verricht de politie per dag gemiddeld dertig arrestaties vanwege beledigende uitlatingen op sociale media. Deze maand werden nog ruim achthonderd demonstranten opgepakt omdat ze Palestine Action [een actiegroep die ten onrechte als terreurorganisatie is bestempeld, red.] zeiden te steunen.
Ook voor Trump, wiens minister van Justitie direct orders aanneemt vanuit het Witte Huis, zou die wet een kolfje naar zijn hand zijn.
Nul aandacht voor rechtsbescherming
De kritiek op de Wet gegevensvergaring openbare orde, die in juli in consultatie ging, is dan ook niet mals.
Ze kan een zogeheten chilling effect hebben op de vrijheid van meningsuiting, stellen Amnesty International en Bits of Freedom in een reactie. ‘Zelfcensuur door iets niet te posten omdat je bang bent voor de repressieve gevolgen ervan is een vorm van zo’n chilling effect.’
Het risico voor willekeur is groot, vindt het College voor de Rechten van de Mens. Wie komt bij de burgemeester in het vizier? Het hangt er maar net van af hoe zijn pet staat. Bovendien is er een gebrek aan ‘adequate waarborgen’ voor grondrechten als de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.
Zo is de politie niet verplicht je te informeren wanneer ze je volgt op sociale media, wat betekent dat je geen mogelijkheid hebt om je daartegen te verzetten. De rechtsbescherming krijgt ‘niet of nauwelijks aandacht’ in het wetsvoorstel, constateert de Orde van Advocaten.
Nee, Nederland is geen Amerika. Maar de afbraak van de rechtsstaat omwille van law and order is ook hier in volle gang. Het zou wel erg naïef zijn om niet voor deze wetten te waarschuwen.
Het beste, |
