|
In het jaar 398 was het onrustig in Constantinopel. Profeten predikten het einde der tijden, mensen hielden op met werken, sommigen trokken rellend door de straten.
De reden: volgens een vroeg-christelijke jaartelling was de aarde op dat moment bijna 6000 jaar oud. Volgens deze jaartelling werd de aarde in zes dagen geschapen en rustte God op de zevende. Omdat ‘voor de Here één dag als duizend jaar is’ (Petrus 3:8) zou na zesduizend jaar het sabat-millennium aanbreken. Volgens deze jaartelling werd Jezus in het midden van het vijfde millennium geboren en voila: 398 jaar na Zijn geboorte zaten we bijzonder dicht bij dit Goddelijke keerpunt.
De christelijke samenleving zit vol met dit soort Einde der Tijden-denken. Toen Rome in 410 werd ingenomen, geloofden sommigen opnieuw dat het jaar 6000 was aangebroken, zo schreef Augustinus, en dachten dat de Apocalyps nabij is.
De rekensom wanneer het Einde der Tijden aanbreekt is nadien meermaals aangepast, maar verdween nooit. Toen het jaar 1000 naderde, zag de bisschop van Auxerre in de invasies van Noormannen en Magyaren parallellen met Gog en Magog, de legers van Satan die de uiteindelijke strijd zullen voeren tegen het volk van God (Openbaringen 20:8).
Zelfs in de popcultuur is de Laatste Dag nooit ver weg. Huiswerk maken, een diploma halen, carrière maken en zelfs een woordenschat: het heeft volgens Doe Maar allemaal niet zoveel zin. De Bom valt toch wel. Liever leerde Ernst Jansz wie je bent, ‘voordat het te laat is’.
En ook in futuristische voorspellingen, over bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie, slaat het laatste uur der mensheid met de regelmaat van de klok.
Het is natuurlijk makkelijk dit soort opvattingen voor gek te verklaren. Volgens historicus Richard Landes is ‘de apocalyps vermoedelijk een van de weinige geloofsartikelen waarvan historici met zekerheid kunnen zeggen: “ze hadden het fout”.’ De aarde is immers niet vergaan, de mensheid is er nog.
Maar, zo betoogt hij, daarin schuilt ook gemakzucht. ‘Historici zijn geen theologen, ze moeten millennia later niet vragen wie gelijk heeft’. Ze moeten volgens hem ‘de imaginaire stap terug in de tijd zetten’, en onderzoeken waarom het eindtijddenken zo’n aantrekkingskracht had.
Landes legt uit dat Armegeddon politieke dimensies heeft. Het is een revolutie, waarna de hongerigen gevoed worden en de zachtmoedigen de aarde zullen bezitten (Matteüs 5:5). De corrupten zullen hun rechtvaardige straf krijgen.
Geloof in de eindtijd en een goddelijke interventie is het medicijn van de verdrukten, de mensen aan de onderkant van het politieke, economische en religieuze systeem. Niet toevallig werden Einde der Tijden-bewegingen vaak aangevoerd door vrouwen, die vervolgens door (mannelijke) machthebbers tot waanzinnig werden verklaard. Landes: ‘Hoop op een betere wereld is de sleutel om de apocalyptische mindset te begrijpen.’
Ik moet er veel aan denken, nu er een discussie woedt over het eindtijddenken bij klimaatactivisten. Ze noemen zichzelf Extinction Rebellion of die Letzte Generation, waarmee ze op zijn minst suggereren dat ze strijden tegen de eindtijd.
De laatste tijd zie ik dat geloofsartikel steeds vaker bestreden worden. Er gaan meer mensen dood van kou dan van hitte, stellen Jesse Frederik en Rutger Bregman in hun podcast. We hoeven ons dus helemaal geen zorgen te maken dat ‘kinderen en kleinkinderen straks gefrituurd worden’.
Datawetenschapper Hannah Ritchie, die hier recent een boek over heeft gepubliceerd, vertelt in een interview in Trouw: ‘Klimaatverandering is een catastrofale bedreiging, die honderden miljoenen levens kan raken, maar het is geen existentiële bedreiging, die ons als soort zal uitroeien.’
Welke tegenstelling wordt met dat woordje ‘maar’ nu eigenlijk uitgesproken? Het is een catastrofe die honderden miljoenen levens raakt, ‘maar’ dat is minder erg dan het verdwijnen der gehele mensheid? Poeh, nou, gelukkig maar.
Begrijp me niet verkeerd, ik weet dat het Ritchie (en Rudi en Freddie) heus ernst is met klimaatverandering, dat ze zich grote zorgen maken en scherpe maatregelen bepleiten. En net als zij denk ik evenmin dat de mensheid door klimaatverandering zal verdwijnen. Ik denk alleen dat het intellectueel en moreel wat gemakzuchtig is om jezelf op basis van ‘Armegeddon blijft uit’ tot klimaatoptimist te bombarderen, zoals Ritchie doet.
Interessanter is het wat mij betreft om je te verdiepen in de oorsprong van het apocalyptische denken van klimaatactivisten. Wie dat doet, ziet in de eerste plaats duidelijk een beweging die voortkomt uit een christelijke cultuur, waar het einde der tijden nooit ver weg is, of het nu om de val van Rome, atoombommen of kunstmatige intelligentie gaat.
Voorts is het duidelijk een beweging van mensen (jongeren vooral) met relatief weinig macht, die zien dat het politiek-economische systeem problemen creëert die naar hen worden doorgeschoven. Ook schuilt er een vulgair verlangen in, van klimaatactivisten die niet kunnen wachten tot de raffinaderijen van Shell bij Rotterdam door een stijgende zee onder water staan en suv-rijders niet meer kunnen tanken omdat de olie op is. Daarin schuilt een zekere gerechtigheid.
Bovenal maakt het eindtijddenken duidelijk dat mensen hun geloof in het systeem kwijt zijn. Dagelijks verdwijnen diersoorten, wetenschappers spreken van een nieuwe massa-extinctie, gletsjers en poolkappen smelten nog sneller dan verwacht.
Ondertussen verstookte de wereld vorig jaar een recordhoeveelheid steenkool (het misleidende grafiekje bij het interview met Ritchie ten spijt). De wereldwijde CO2-uitstoot was vorig jaar hoger dan ooit. ‘Het is eenvoudiger om je het einde der tijden voor te stellen dan het einde van het kapitalisme,’ schrijven klimaatactivisten op hun spandoeken.
Het einde der tijden-denken wordt geboren uit een complexe mix van teleurstelling en revolutie, uit een onvermogen om je een alternatieve toekomst voor te stellen en een stiekem verlangen naar de laatste dag. Het is een product van hoop en angst. Het is te gemakkelijk om dit af te doen als negativisme alleen, net zoals het te gemakkelijk is als het uitblijven van het einde der tijden volstaat om jezelf tot klimaatoptimist te bestempelen.
Heb een fijne week, |
