Lees deze nieuwsbrief online

Welkom bij de nieuwsbrief van Bureau Brussel. Hierin vertellen we welke artikelen Follow the Money over de Europese Unie heeft gepubliceerd en met welke onderzoeken we bezig zijn. We geven ook geregeld lees-, kijk- en/of luistertips.

In deze editie:

• Bureau Brussel in 2024: aanval op de democratische kloof

• Anti-vaxxers blokkeren tijdige verantwoording over EU-vaccin-overeenkomst

• België weert sponsors EU-voorzitterschap

• De waterstoffluisteraar van Europa

• Podcast: de lessen van twee jaar oorlog in Oekraïne

• Hoe schaapherder Susanne vermorzeld dreigt te worden door de overheid

Met de verkiezingen voor een nieuw Europees parlement in het verschiet, kunnen Europeanen in 2024 de koers van de Europese Unie beïnvloeden. Toch is ‘Brussel’ voor veel Europeanen een ver-van-mijn-bed-show. Dat de meesten van ons amper weten wat er gaande is, laat staan hoe onze volksvertegenwoordigers proberen het verschil te maken, helpt natuurlijk niet.

Sinds de oprichting in 2021 is het doel van Bureau Brussel om het Europese bestuur goed te controleren en de democratische kloof iets te dichten. Nu met de start van het nieuwe jaar ook de veelbelovende journalist Alistair Keepe zich als trainee bij ons heeft gevoegd, zijn we acht (!) mensen sterk en daarmee niet alleen de grootste EU-redactie van Nederland, maar ook de grootste EU-gespecialiseerde onderzoeksredactie van Europa. We werken het hele jaar door samen met tientallen journalisten uit nagenoeg alle EU-landen en publiceren onze gezamenlijke bevindingen in talloze andere Europese media.

Dit verkiezingsjaar laten we onze journalistieke spierballen extra rollen. We hebben heel wat in petto. In een baanbrekend onderzoek zullen we de financiering inzichtelijk maken van alle partijen uit heel Europa die deelnemen aan de parlementsverkiezingen: welke handen voeden hen? 

Binnenkort publiceren we ook de eerste resultaten van ons Europa-brede onderzoek naar de integriteit van Europarlementariërs: was Qatargate slechts het topje van de ijsberg? En we volgen nauwgezet de opkomst en weerslag van autocratische bewegingen, zodat niemand straks kan zeggen: we zagen het niet aankomen.

Tot slot verschijnt dit voorjaar een boek, gebaseerd op de onderzoeken van onze EU-redactie. Daarin worden belangrijke, maar pijnlijke vragen over de ontwikkeling van de EU als democratische bestuurslaag niet geschuwd. Blijf dus aangehaakt en volg onze nieuwsbrieven om niets te missen. En maak ook anderen enthousiast! Immers, hoe meer mensen weten wat er speelt, hoe beter we als Europese burgers het verschil kunnen maken.

De tussenkomst van vaccinsceptici heeft grote vertraging veroorzaakt in de poging van de New York Times om sms-berichten te achterhalen die in 2021 zijn uitgewisseld tussen het hoofd van de Commissie, Ursula von der Leyen, en de CEO van Pfizer, Albert Bourla.

De Brusselse bureauchef van de Times, Matina Stevis-Gridneff, had de Commissie begin 2023 voor de rechter gedaagd omdat de Commissie weigerde de sms’jes vrij te geven. Deze berichten kunnen inzicht verschaffen in een grote EU-aanbestedingsovereenkomst. Lees hier het verhaal dat we daar eerder over schreven. Gemiddeld duurt het zestien maanden tot het Gerecht, de lagere instantie van het Europese Hof, uitspraak doet. Vlak voor de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni dus.

Dat was buiten BonSens.org gerekend, dat een onverwachte wegversperring opwierp. Deze vaccin-sceptische organisatie diende bij het gerecht een motie in om zich bij de zaak aan te sluiten. Dat verzoek werd in eerste instantie afgewezen. Maar BonSens.org accepteert geen nee als antwoord – en heeft het verzoek om zich bij de rechtszaak te voegen naar het volgende juridische niveau gebracht, het Europese Hof van Justitie.

Pas als het Hof zich over de klacht van BonSens.org heeft gebogen, kan de zaak bij het Gerecht verder vertelde een woordvoerder van de rechtbank aan Follow the Money. Ironisch genoeg hoeft Von der Leyen zich op deze manier nog lang niet te verantwoorden, in ieder geval niet voor de parlementsverkiezingen in juni.

Waarom vertraagt BonSens.org mogelijk onderzoek naar de vaccindealteksten? De organisatie heeft niet gereageerd op een vraag van Follow the Money.

Sinds 1 januari heeft België het halfjaarlijkse voorzitterschap van de Raad van de EU overgenomen. De organisatie ervan kost geld en de afgelopen jaren leunden lidstaten geregeld op sponsoren, die een bijdrage leveren in geld of in natura. Eerdere sponsoren waren onder meer Audi (Oostenrijk), Coca-Cola (Roemenië), Microsoft (Malta en Estland) en Heineken (Nederland).

Deze deals leidden telkens tot ophef, zozeer dat de Raad in 2021 met (niet-bindende) richtsnoeren kwam over hoe om te gaan met sponsors. Toch bleven lidstaten de deur openhouden voor sponsordeals. 

België heeft nu besloten ‘om geen gebruik te maken van sponsoring in het kader van het Belgische EU2024-voorzitterschap’. Samenwerkingen met overheden is wel toegestaan. 

De overheid heeft zelfs een vier pagina’s tellend document opgesteld met voorwaarden waaraan sponsoring moet voldoen. Dat is zo uitgebreid, dat het weer tot enige argwaan leidde. Want waarom verbiedt België expliciet sponsoring door partijen die betrokken zijn bij de productie van wapens, tabaksproducten of conflictmineralen? Waarom is zo’n specifieke voorwaarde nodig als bedrijven sowieso zijn uitgesloten? We hebben de vragen voorgelegd aan een Belgische woordvoerder en wachten de antwoorden af.

Een paar jaar geleden had de eurocommissaris van Energie nog nooit van waterstof gehoord. Een gigantisch contrast met nu. Om een voorbeeld te geven: Commissievoorzitter Von der Leyen kondigde vorig jaar aan om in gesprek te gaan met verschillende industrieën over de zogeheten Net-Zero Industry Act. En welke industrie werd als eerste verwelkomd op Von der Leyens kantoor? De waterstofindustrie. 

De Europese Commissie en een aantal lidstaten, zoals Nederland en Duitsland, zijn ervan overtuigd dat waterstof een cruciale rol zal spelen in de energietransitie, die Europa klimaatneutraal moet maken. 

Uit mijn onderzoek blijkt dat een Nederlandse hoogleraar een ongekend grote invloed heeft gehad op het onder de aandacht brengen van waterstof. Ad van Wijk, inmiddels emeritus hoogleraar aan de TU Delft, stond in 2019 klaar om eurocommissaris Frans Timmermans en zijn rechterhand Diederik Samsom van ongevraagd advies te voorzien. Het hielp dat hij Samsom al meer dan 25 jaar kent. Wat ook hielp, waren zijn nauwe contacten met de machtige Brusselse waterstof-lobbyclub Hydrogen Europe. 

Hier reconstrueer ik hoe waterstof bovenaan de Europese klimaatagenda terecht is gekomen. 

En nog een kleine toevoeging aan het artikel. Een lezer wees mij erop dat Van Wijk bijzonder hoogleraar is. Dat betekent dat zijn leerstoel niet gefinancierd werd door de universiteit, maar door het bedrijfsleven. Dat is inderdaad het geval geweest. Het staat niet expliciet in het artikel omdat collega’s van het Financieele Dagblad vorig jaar al onthulden dat de gas- en elektriciteitsnetwerkbedrijven (via de brancheorganisatie Netbeheer Nederland) voor een lange tijd de positie van Van Wijk aan de TU Delft mogelijk hebben gemaakt.

De Russische invasie in Oekraïne is al bijna twee jaar aan de gang. Eigenlijk al bijna tien jaar, sinds de annexatie van de Krim in 2014. In de podcast Follow the Money interviewt spraken we hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga over de lessen die hij trekt uit deze oorlog en over de barsten die ontstaan in de westerse steun voor Oekraïne, net op het moment dat Rusland zijn luchtaanvallen flink opvoert.

In 2022 was alles in het westen erop gericht om het signaal af te geven: wij steunen Oekraïne onvoorwaardelijk. Die onvoorwaardelijkheid is aan het afbrokkelen. In de Verenigde Staten blokkeren de Republikeinen miljarden aan steun voor Oekraïne en in de Europese Unie ligt de Hongaarse premier Orbán dwars.

Het baart Osinga grote zorgen. Hoewel hij bij politiek leiders nog altijd een groot verantwoordelijkheidsbesef ziet, stemt de opkomst van ‘pro-Russische en antidemocratische bewegingen’ in Europa hem somber. Daarbij verwijst hij naar Slowakije en Hongarije, maar ook naar Nederland, na de verkiezingswinst van de PVV. ‘Het idee dat er sprake is van oorlogsmoeheid wordt aangewakkerd door extreem-rechts en Rusland.’

Luister hier naar deze aflevering van Follow the Money interviewt.

Het afgelopen jaar dompelden collega Daniël van Kessel en ik ons onder in fraude, fouten en terugvorderingen bij Europese landbouwsubsidies. Jaarlijks vloeien er honderden miljoenen van die subsidie naar Nederland. Maar dat geld komt niet altijd goed terecht.

Wij wilden weten hoe de Europese Commissie dat in de gaten houdt. Daarom vroegen we documenten van de Commissie op en die bleken een interessant inkijkje te bieden in de controlemechanismen van de Europese Commissie. 

Zo kwamen we te weten dat Europa de afgelopen jaren miljoenen euro’s terugvorderde van Nederland. De zogeheten graasdierpremie, bedoeld voor traditionele herders die natuurbeheer uitvoeren met schapen of grote grazers, werd zelfs in zijn geheel teruggevorderd. 

Volgens de Commissie ontbraken de controles op het papierwerk van die herders ‘volkomen’ en schoot ‘de controlestructuur als geheel ernstig tekort’. Tussen 2018 en 2020 was het ‘niet mogelijk’ om aanvragers op te sporen die de regels ‘omzeilen of manipuleren’. De financiële gevolgen waren ‘uitzonderlijk groot’ en ‘zo ernstig dat er sprake is van een volledige niet-inachtneming van de voorschriften van de Unie’. 

Met andere woorden: de subsidieregeling deugde van geen kant. Dat is nogal wat. In plaats van de controles aan te scherpen, schafte Nederland de subsidie per 2023 simpelweg af. 

Daarbij speelt waarschijnlijk mee dat het om een relatief klein bedrag gaat – zo’n anderhalf miljoen euro per jaar. Het wegvallen van dat kleine bedrag heeft wel grote gevolgen: Herders verrichten essentieel natuurbeheer, maar zitten al jaren in ‘financiële nood’. Het wegvallen van deze subsidie is een zware klap voor hen. Om dat inzichtelijk te maken, gingen Daniël en ik op pad met de Overijsselse herder Susanne Lejuez, haar twee bordercollies en een paar honderd schapen.

De laatste updates vind je ook op:

Copyright © 2023 Follow the Money

Je hebt je ingeschreven via de website www.ftm.nl

Wil je deze e-mail niet meer ontvangen? Klik hier om je instellingen aan te passen.

Uitschrijven voor alle mail van Follow the Money.

Follow the Money, Overtoom 197, 1054 HT Amsterdam, The Netherlands